O wystawie i o pracach

Wystawa zbudowana została wokół kompletu czternastu oryginalnych serigrafii ręcznie poprawionych przez artystę techniką kolażu i podmalowanych, przygotowanych do brytyjskiego wydania Gilgamesza. Uzupełniają je szkice, próbne odbitki, notatki, inspiracje graficzne i korespondencja, związane z powstawaniem ilustracji. Wyjątkowym obiektem jest wspomniana wyżej makieta książki, z próbnymi odbitkami dwóch grafik, wykonana przez Circle Press w Londynie na zlecenie Editions Alecto. Z cyklu Enkidu, poprzedzającego realizację serigrafii, zaprezentowano mocny w wymowie erotycznej obraz Enkidu i nierządnica (akryl na płycie pilśniowej, 122 x 122 cm, 1976-9). Ekspozycje uzupełniają ponadto prace Marka, czerpiące inspiracje z mitologii i sztuki starożytnej.
Cykl Żuławskiego nie został pomyślany jako ilustracje tekstu. Z eposu wydobył artysta tematy o charakterze ponadczasowym, przedstawienia m.in.: władzy (Król Gilgamesz), kobiecości (Nierządnica oczekująca na Enkidu), namiętności (Enkidu i nierządnica), rywalizacji (Enkidu w zapasach z Gilgameszem), przyjaźni (Gilgamesz i Enkidu), śmierci (Śmierć Enkidu), poszukiwania (Gilgamesz na wodach śmierci) i potęgi natury (Potop). Ich kolorystyka oparta jest na wibracji płaskich plam, bez żadnej faktury, a gwałtowność barw wiąże się z gwałtownością dziejów Gilgamesza (Sobolewski, s. 9) - charakteryzował prace. Typizacja postaci, kompozycja oparta na geometrycznych układach, działanie dużymi płaszczyznami mocnych kolorów powodują, że serigrafie są wyjątkowo dekoracyjne, odrealnione i ponadczasowe. Inspiracji szukał artysta w sztuce sumeryjskiej, asyryjskiej, egipskiej i greckiej (np. Enkidu i nierządnica jest niemal dokładnym cytatem sceny przedstawionej na naczyniu greckim z Muzeum Luwru). Natomiast kompozycję Enkidu w zapasach z Gilgameszem oparł Żuławski na własnym obrazie z 1974 zatytułowanym Zapaśnicy.
O Gilgameszu tak napisał Marian Bohusz-Szyszko, jeden z najwybitniejszych malarzy emigracji w Wielkiej Brytanii: "Legendy te natchnęły Marka Żuławskiego do stworzenia jednego z najwspanialszych dzieł plastyki dzisiejszej, jakie zdarzyło mi się widzieć". (Bohusz-Szyszko, s. 243)

Sławomir Majoch

Cytowana literatura:

• Bohusz-Szyszko Marian, Twórczość Marka Żuławskiego, "Tydzień Polski", nr 17, 1981; cyt. za: Sztuka polska w Wielkiej Brytanii 1940-2000. Antologia. Wybrał, przygotował do druku i wstępem opatrzył Mirosław Adam Supruniuk, (Archiwum Emigracji, t. XXV), Toruń 2006;
• Gilgamesz. Powieść starobabilońska, podług transkrypcji G. E. Burckhardta, w języku polskim oddana przez Józefa Wittlina, rysunki Ludwika Lillego, Lwów 1922;
• Sobolewski Kazimierz, Zaufać artyście. Rozmowa z Markiem Żuławskim, "Polityka", nr 16 (1157), 5 V 1979, s. 9;
• Żuławski Marek, Studium do autoportretu II, Warszawa 1990.

Wybrana bibliografia:

• Marek i Jacek Żuławscy: malarstwo, rysunek, katalog wystawy pod red. Wojciecha Zmorzyńskiego, Muzeum Narodowe, Gdańsk 2002;
• Marek Żuławski, [informator wystawy], red. Jaga Berezowska, Galeria "Zapiecek" Desa Warszawa, kwiecień 1976, Warszawa 1976;
• Bożena Kowalska, Żuławskiego epos o Gilgameszu, "Projekt", nr 1, 1985, s. 42-44.